Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
PROJEKTOWANIE OSADNICTWA WIEJSKIEGO - SEM. 2022/2023

TEMAT: Przekształcanie i rozwój obszarów wiejskich w procesie suburbanizacji

ZADANIE: Opracowanie koncepcji zagospodarowania w oparciu o analizy historyczne i planistyczne obszaru wsi w strefie oddziaływania dużego miasta
Strefa podmiejska stanowi obszar silnego oddziaływania miasta w aspektach funkcjonalnym i strukturalnym. Rozpoznanie tego procesu wskazuje na silna presję urbanizacyjną na tereny wiejskie.
Kształtujący się układ obszarów metropolitalnych oraz dynamiczny rozwój wysokorozwiniętych obszarów zurbanizowanych wymaga szczegółowych opracowań strategicznych oraz kompleksowego planowania w układzie regionalnym obejmującym specyfikę obszarów ruralnych w otoczeniu miast, metropolii, aglomeracji.

Suburbanizacja w Polsce jest identyfikowana z urbanizacją terenów zewnętrznych miasta poza jego granicami i wiąże się z niekorzystnym procesem rozprzestrzenienia się struktury miasta a także nadmierną, niekontrolowaną urbanizacją jednostek osadnictwa wiejskiego znajdujących się w strefie określonej dogodną dostępnością komunikacyjną a przede wszystkim korzystną podażą nieruchomości inicjującą kierunki dynamicznego, niekontrolowanego rozwoju tkanki zurbanizowanej w obrębie przedmieść, postępując intensywnie w głąb wiejskiego zaplecza w postaci amorficznych struktur zabudowy mieszkaniowej. Proces ten jako wynik gwałtownych przemian lat dziewięćdziesiątych jest wyrazem chaotycznego charakteru urbanizacji znajdującego wyraz w degradacji wartości krajobrazu wiejskiego, utracie tożsamości kulturowej, pogłębieniu zróżnicowania społecznego, zaniku więzi społecznych.
Polskie doświadczenia w zakresie rozwoju urbanizacji w aspekcie przemian w relacja miasto – wieś ostatnich lat nie są porównywalne z europejskimi rozwiązaniami, które dysponowały nowoczesnymi systemami gospodarki przestrzennej, planowaniem przestrzennym, permanentnie doskonalonym oraz systemem społeczno-gospodarczym opartym na demokratycznych przemianach w ścisłym związku z partycypacją społeczną.
Rozprzestrzenianie się struktury zurbanizowanej w obrębie miast i na terenach wiejskich w sposób deprecjonujący wartość środowiska przyrodniczego, ładu przestrzennego charakteryzuje brak planowej działalności będącej rezultatem spontanicznej i nieskrępowanej rynkowej spekulacji i dominacji środowiska inwestorskiego. Władze gminne kierując się korzystną koniunkturą w bilansie wpływów wynikających z rozwoju inwestycyjnego budownictwa mieszkaniowego przyjmują taktykę przyzwolenia na spontaniczność tego procesu sankcjonowanego formalno-prawnymi uwarunkowaniami. Sytuację niekorzystną pogłębia brak planów miejscowych wobec unieważnienia opracowań planistycznych uchwalonych przed 1995 rokiem. Najczęstszym trybem działania w takich przypadkach jest wydawanie decyzji o warunkach zabudowy stanowiących podstawę do działalności inwestycyjnej.
Obszar oddziaływania funkcjonalnego miasta Szczecina określono w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego jako pas szerokości jednej gminy wkoło miasta wraz z gminą Stargard Szczeciński na wschodzie. Główne ośrodki gminne tego obszaru, to miasta położone na wschodzie i północy (Stargard Szczeciński, Goleniów, Gryfino i Police). Jednak największy przyrost ludnościowy jak i dochodów własnych zanotowały gminy wiejskie położone między miastem a granicą z Niemcami (Dobra Szczecińska oraz Kołbaskowo). Także wiejskie części gmin miejsko-wiejskich Police, Goleniów, Stargard Szczeciński zanotowały wzrost (różnej skali).

obrazek
Gminy ościenne miasta Szczecina objęte procesem suburbanizacji

Większość jednostek osadnictwa wiejskiego znajdujących się w strefie oddziaływania miasta Szczecina charakteryzuje się dezintegracją przestrzenną (Mierzyn, Dobra Szczecińska).
W miejscowościach charakteryzujących się masową urbanizacją wielkość terenów przeznaczonych pod zabudowę wielokrotnie przewyższa obszar obecnie zabudowany (Mierzyn, Bezrzecze, Dołuje, Dobra Szcz.). Problem masowej urbanizacji będzie generował w najbliższej przyszłości wysokie koszty dla budżetu wynikające z konieczności rozbudowy infrastruktury społecznej, ze względu na jej obecny stan.
W wielu podmiejskich miejscowościach żywiołowo powstająca zabudowa w formie punktowej jest niespójna z istniejącą tkanką wsi - Dobra Szczecińska, Mierzyn, Wołczkowo (gmina Gmina Dobra Szczecińska), Warzymice (gmina Kołbaskowo). Przyczyny tego problemu tkwią w udostępnianiu terenów pod zabudowę w sposób kontrolowany głównie przez prywatnych właścicieli gruntów realizujących swoje indywidualne zamierzenia inwestycyjne.

Polityka przestrzenna UE propaguje model policentryczny, zrównoważonego systemu miejskiego uwzględniającego partnerstwo pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi.
Założenia tej polityki obejmują trzy opcje w zakresie wzmacniania partnerstwa miasto-wieś:
• Wspieranie i utrzymywanie podstawowego programu usług i transportu publicznego w małych i średnich miastach, zwłaszcza na podupadających obszarach wiejskich
• Promowanie współpracy pomiędzy miastami i ich wiejskim otoczeniem, mające na celu wzmocnienie regionów funkcjonalnych.
• Włączenie obszarów wiejskich otaczających duże miasta do strategii rozwoju przestrzennego regionów miejskich, zmierzających do skuteczności planowania przestrzennego z uwzględnieniem jakości życia w otoczeniu miast.
Do 1990 r. jednostki osadnicze strefy podmiejskiej charakteryzuje okres stagnacji, którego nasilenie następuje także na skutek zmian strukturalnych w rolnictwie. Istotne zmiany strukturze przestrzennej wsi następują po tym okresie stanowiąc wyraz narastającego procesu oddziaływania aglomeracji szczecińskiej i niekontrolowanej suburabanizacji.

Struktura osadnicza gmin znajdująca się w strefie oddziaływania koncentracji procesów urbanizacyjnych Szczecina uległa w ostatnim dziesięcioleciu głębokim zmianom. Transformacji ulegają struktury gospodarcze, społeczne i krajobrazowe, związane zarówno ze zmianami strukturalnymi w rolnictwie, jak i gwałtownymi procesami suburbanizacji. Procesy te maja charakter spontaniczny i są słabo kontrolowane przez władze samorządowe. Jednostki osadnictwa typu wiejskiego znajdujące się w strefie oddziaływania dużych miast tracą swoją tożsamość społeczną, ekonomiczną, krajobrazową i charakteryzują się zerwaniem ciągłości kulturowej układów przestrzennych i form architektury.

obrazek
Urbanizacja wsi Przecław. Fot.C.Skórka

obrazek
Urbanizacja wsi Mierzyn. Fot. C.Skórka

obrazek
Charakter wsi rustykalnej w Wołczkowie. Fot.C.L.

obrazek
Charakter wsi podmiejskiej w Bezrzeczu. Fot.C.L.

obrazek
Charakter wsi miejskiej w Mierzynie. Fot.C.L.

Celem zajęć jest:
• Rozpoznanie procesów zachodzących w strefie podmiejskiej w układzie egzogenicznych oddziaływań w odniesieniu do poszczególnych jednostek sieci osadniczej.
• Rozpoznanie problemów wybranych jednostek sieci osadniczej w zakresie uwarunkowań endogenicznych w aspekcie układu funkcjonalno-przestrzennego, kształtowania ładu przestrzennego, stopnia integracji przestrzennej, kompozycji, występujących terenów recesji, systemu infrastrukturalnych powiązań komunikacji, zasobów przyrodniczych, historyczno-kulturowych, i fizjonomicznych cech krajobrazu wiejskiego, kształtowania tożsamości lokalnej.
• Opracowanie koncepcji zagospodarowania zdegradowanego funkcjonalnie i krajobrazowo obszaru i wsi w oparciu o analizy historyczne i planistyczne.